پلاسما فرزیس
Plasmapheresis
هر فرد بالغ حدود 5 لیتر خون دارد. خون از دو قسمت سلولی و پلاسمایی تشکیل شده است .عناصر سلولی حدود 44%حجم خون را تشکیل می دهد که شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها است. پلاسما 56%حجم خون را تشکیل می دهد که 90% آن آب و 10% بقیه شامل املاح، قند، چربی و پروتئین هائی نظیر فاکتور های انعقادی، آنتی بادی ها و …. می باشد. عناصر سلولی در پلاسما شناورند.
فرزیس (Pheresis) واژه ای یونانی و به معنای بیرون آوردن و جداسازی تحت اثر نیرو است و پلاسمافرزیس روندی اتوماتیک برای خارج کردن پلاسما و بازگردان بقایای سلولی خون به فرد است.
پلاسمافرزیس درمانی
جهت خارج ساختن آنتی بادی های زیان بار یا مواد مضر در خون بیمار استفاده می شود. در بیماری های خود ایمنی سیستم ایمنی بدن به اشتباده بافت های خودی را غیر خودی تشخیص داده و بر علیه آن ها فعال می شود. به دنبال آن تخریب بافتی و بروز نشانه های بیماری رخ می دهد. میاستنی گراویس، سندروم گیلن باره و مولتیپل اسکلروزیس(MS) جزو بیماری های خود ایمنی هستند. در برخی موارد مانند خانم های حساس به گروه خونی Rh، افراد واجد مهار کننده فاکتور VIII، مبتلایان به بیماری هایی مانند مولتیپل میلوما و ماکروگلوبولینمی والدن اشتروماشتروم و ده ها مورد دیگر از پلاسما فرزیس جهت خارج کردن مواد زیان بار استفاده می شود.
روند پلاسمافرزیس درمانی طولانی بوده و بر اساس تجویز پزشک معالج نیاز به دوره های متعدد و به مدت چند ماه دارد. در حین پلاسمافرزیس درمانی، مقداری از پلاسمای بیمار خارج شده و بقایای سلولی خون به همراه مایعات تزریقی مناسب (مانند آلبومین 5% انسانی) به وی برگردانده می شود.
پلاسمافرزیس اهدایی یا تولیدی
که با کمک آن میزان خیلی بیشتری پلاسما نسبت به روش اهدای خون و با کیفیت بالاتر از یک فرد اهدا کننده بدست می آید. پلاسمای بدست آمده برای تزریق به بیماران یا تولید فرآورده های دارویی خاص مشتق از پلاسما به مراکز پالایش کننده پلاسما ارسال می گردد که به عنوان پلاسمای منبع Source Plasma شناخته می شود.
فرآیند پلاسمافرزیس
دستگاه های پلاسمافرزیس به چند روش کار می کنند: سانتریفوژ ( دستی و ماشینی)، 2- فیلتراسیون3- استفاده توام از سانتریفوژ و فیلتراسیون. در تهیه پلاسما به روش ماشینی، با استفاده از ست های استریل یک بار مصرف برای هر اهداء کننده، ابتدا خون اهدا کننده ازطریق شلنگ استریل داخل محفظه سانتریفیوژ یک بار مصرف شده و پس از جداسازی پلاسما، باقیمانده سلول های خونی توسط محلول استریل نرمال سالین شسته و از طریق همان شلنگ خون گیری به اهداء کننده بازگردانده می شود. این عمل چند بار تکرار شده ودر انتها حدود ۷۵۰ میلی لیتر پلاسما جمع آوری می شود.
داروهای مشتق از پلاسما
ادامه زندگی خیلی از بیماران به مصرف داروهای مشتق از پلاسما است. در مراکز پالایش کننده پلاسما از پلاسمای انسانی داروهای بسیار ارزشمند تولید می شود که پر مصرف ترین ها عبارتند از: فاکتور انعقادی VIII برای درمان مبتلایان به هموفیلی A، فاکتور انعقادی IX برای درمان مبتلایان به هموفیلی B، آلبومین ، ایمونوگلوبولین های گوناگون مانند ضدکزاز، ضد هاری، ضد هپاتیت B و ایمونوگلوبولین ضد Rh
شرایط اهدا کننده پلاسما
تمامی داوطلبانی که حائز شرایط برای اهدای خون می باشند، می تو.انند پلاسما اهدا کنند. داشتن سلامتی کامل، حداقل 18 و حداکثر65 سال سن و وزن حداقل 50 کیلوگرم از جمله این شرایط است.
در حالی که فاصله بین دو اهدای خون، حداقل 8 هفته است، هر شخص می تواند هر ماه دو بار ( با فاصله حداقل 48 ساعت) اهدای پلاسما داشته باشد، اما بیش از 24 بار در سال و حداکثر میزان 12 لیترمجاز نمی باشد.
بهتر است بدانیم!
در هربار اهداء خون کامل، حدود ۲۰۰ میلی لیتر پلاسما و در اهداء پلاسما به روش پلاسما فرزیس، 500 تا ۶۰۰ میلی لیتر بدست می آید.
اهدا کنندگان مستمر پلاسما باید دارای حداقل پروتئین تام سرم به میزان 6 گرم در دسی لیتر باشند.
کل فرایند پلاسمافرزیس در یک سیستم بسته و در شرایط استریل انجام می شود و حدود یک ساعت طول می کشد. تمامی سوزنها، کیسهها، لولههای رابط و کیت مصرفی در پلاسمافرزیس، استریل و یک بار مصرف برای هر اهدا کننده هستند و خون در هیچ مرحلهای با دستگاه تماس ندارد، بنابراین انتقال عفونت از طریق دستگاه ویژه پلاسما فرزیس به اهدا کنندگان غیرممکن است.
سازمان جهانی سلامت(WHO) توصیه می کند:
مردم هر کشور باید خون و فرآورده های پلاسمایی مورد نیاز بیماران را خود تامین کنند.
علی اصغر صفری فرد، کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون
